یکی از نخستین برخوردهای انسان با طبیعت، برخورد با صداهای موجود در طبیعت بوده‌است. آوای پرندگان، صدای جریان آب رودخانه‌ها، وزش باد و… نمونه‌هایی از صداهای آشنای طبیعت، برای مردم است. اما از آنجایی که همزیستی مردم و طبیعت در ایران، پیشینه کهنی دارد؛ به تبع آن دانش صدا، صداسازی و دانش کاهش صدا یا اکوستیک هم پیشینه طولانی دارد. به دلیل وجود این اهمیت قصد داریم این محتوا را به موضوع تاریخچه اکوستیک صدا در ایران و جهان اختصاص دهیم.
تاریخچه اکوستیک در ایران
پیشینه دانش صدا و اکوستیک در ایران
نخستین برخورد هر انسان از بدو تولد و نخستین بازخورد هر انسان با محیط و افراد، از طریق حس شنوایی و صدا رقم خورده‌است. نوزادی که از بدو تولد از طریق گریه کردن ارتباط برقرار میکند و افرادی که با یکدیگر صحبت میکنند؛ نمایانگر اهمیت صدا در جوامع می‌باشد.
بنابراین با وجود اینکه در ظاهر، دانش صدا (اکوستیک) به عنوان مقوله‌ای از علوم تجربی کمی بیش از صد سال قدمت دارد، توجه به آن از دیرباز در همه فرهنگ‌ها به شکل‌های مختلف دیده میشود. همانطور که در نوشته‌ها و متون کهنی مثل نوشته‌های هرودوت از سازه‌هایی با رعایت مهندسی صدا و اکوستیک سازه، یاد کرده‌اند. از آنجا که فضای معمارانه نیز همراه همیشگی زندگی انسان بوده، تأثیر متقابل صدا و فضا یعنی اکوستیک معماری نیز از دیرباز امری شناخته شده (البته نه به صورت علمی) بوده است. گفتار و پرداختن به مسائل صوتی آن نیز، به خصوص در زمینه ادبیات، در همه فرهنگ‌ها حضور دارد. اما اکوستیک روانی (به صورت علمی) و صدابرداری مقوله‌های جدیدتری از دانش اکوستیک هستند که قدمت آنها به یکی دو قرن اخیر برمی‌گردد. در ایران نیز سابقه و قدمت قابل توجهی در هرکدام از این شاخه‌ها وجود دارد.
پیشینه و تاریخچه اکوستیک صدا در ایران
اما همانطور که تاریخ روایت کرده است، موسیقی و زیرشاخه‌های آن تاریخی بسیار کهن در ایران دارند و این حوزه همواره سرشار از بروز خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها بوده‌است؛ از همین رو شاید بتوان به دلیل حضور پررنگ موسیقی در همه فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری، اکوستیک موسیقی را قدیمی‌ترین شاخه اکوستیک دانست. اما صدا سازی و سازسازی به عنوان بخشی از اکوستیک موسیقی از حدود 6000 سال پیش تا کنون در ایران در بین تندیس‌های باستانی، سنگ‌نگاره‌ها، مینیاتورها و عکس‌ها و کتاب‌های قدیمی قابل پیگیری می‌باشد.
درباره مباحث مربوط به اصوات موسیقایی که در گذشته عموماً به عنوان بخشی از ریاضیات به آن پرداخته می‌شده است نیز بیش از هزار سال منابع مکتوب در ایران وجود دارد. کتاب‌هایی چون «موسیقی کبیر» فارابی، «شفا»ی ابن سینا، «الادوار» صفی‌الدین ارموی و «مقاصدالالحان» و «جامع الالحان» عبدالقادر مراغه‌ای از این دست کتاب‌ها هستند. این منابع در دوره معاصر به همت افرادی چون دکتر مهدی برکشلی و دکتر خسرو مولانا مورد بررسی و مطالعه عمیق قرار گرفته‌اند. از سویی دیگر گفتار که در ایران با شعر و ادبیات پیوند خورده‌است، در زمینه صداشناسی نیز پیشرو بوده، اولین کتاب آواشناسی گفتار در دنیا کتاب «مخارج الحروف» نوشته ابن‌سینا می‌باشد.
مقاله پیشنهادی: “انواع پنل اکوستیک در فضای فرهنگی-هنری”
معماری و اکوستیک در ایران
درباره چگونگی پرداختن به اکوستیک معماری در معماری گذشته ایران اطلاعی در دست نیست. اما طرح منحصربه‌فرد «چینی‌خانه عالی‌قاپو» در دنیا، به عنوان فضایی برای اجرای موسیقی ایرانی، نشان می‌دهد که صدا امری ناشناخته برای معماران ایرانی نبوده است. حضور چنین بناهایی در ایران نیاز به مطالعات گسترده در زمینه شناخت نقش صدا در معماری ایرانی را آشکار میکند. پرداختن به این دانش به صورت علمی در ایران، با فعالیت افرادی چون دکتر مهدی برکشلی شروع شد. اولین مقالاتی که درباره اکوستیک معماری در ایران می‌شناسیم از اوست. این مقالات با عنوان «تحقیقات علمی درباره آکوستیک تأترهای قدیم» در مجله موسیقی شماره 5 (سال 1335) و «اصلاح آکوستیک تالار» در مجله موسیقی شماره 10 (سال 1336) چاپ شده است. پس از او افرادی چون دکتر غلامعلی لیاقتی و دکتر خسرو مولانا به‌طور جدی به مباحث تئوری و طراحی در این زمینه پرداخته‌اند.
تاریخچه مختصر ضبط صدا و اکوستیک در ایران
از همان ابتدای ضبط موسیقی در دنیا، یعنی از اواخر دوره قاجار، در ایران نیز افرادی مانند دوست‌محمدخان معیرالممالک شروع به ضبط موسیقی کردند. به همین دلیل در ایران نمونه‌هایی از ضبط لوله‌های فونوگراف، صفحه گرامافون و…، که گاه در جهان منحصربه‌فردند، وجود دارد که می‌تواند به عنوان میراث صوتی ایران استخراج شده، مورد بررسی قرار گیرد.
در زمینه مبانی اکوستیک و فیزیک صوت (به‌صورت مدرن) در ایران نیز قدیمی‌ترین منبع در دسترس کتاب سه‌جلدی «اکوستیک» نوشته دکتر ضیاءالدین اسمعیل‌بیگی می‌باشد. پس از آن نیز معدود کتاب‌هایی به صورت تخصصی در این زمینه ترجمه و تألیف شد، اما همچنان نیاز به منابع پربارتر احساس میشود.
پیشینه آکوستیک و معماری صدا در جهان
تالار ادئون در آتن، یکی از نمونه های نخستین از سازه‌هایی است که معمار آن با اکوستیک صدا آشنا بوده است؛ اگرچه که این تالار در میان مردم جهان قدیم مخصوصا یونانی‌ها و آتنی‌ها به اکوستیک بد معروف بوده است. ادئون تالاری است که گمان میرود در سال 440 پیش از میلاد بنا شده است و به نوعی از نخستین تالارها و سالن های نمایش محسوب میشود؛ که در طی سالیان دراز بارها و بارها تغییر شکل داده است. این ساختمان که تقلیدی ضعیف از چادر اقامت خشایار شاه کبیر بوده است؛ در مقوله اکوستیک و مدیریت صدا, به پروژه‌ای شکست خورده تبدیل شد، به نحوی که روایت است حتی کرآهنگ‌های آتنی هم مانند تماشاچیان بر این مسئله واقف بوده‌اند و شاید همین مسئله دلیل بسیار خوبی برای ایجاد تغییرات معماری در فضای ادئون باشد.
سخن آخر
انچه که در متن خواندید؛ مختصری از تاریخچه اکوستیک صدا در ایران و جهان بود. و انچه که از خوانده ها دریافت میشود، سیر تحول و تکامل دانش اکوستیک در طول تاریخ و درسرتاسر جهان است. امروزه دانش اکوستیک از اهمیت بیشتری در حوزه های مختلف برخوردار است و توجه ویژه‌ای به آن میشود؛ از همین رو شناخت سیر تحول اکوستیک در ایران و پیشرفت های به وجود آمده هم از اهمیتی خاص برخوردار است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اکوستیک ها میتوانید با مشاوران کهن عایق در ارتباط باشید.
